Natuurlijke en historische omgeving
Het water in Vught tekent de geschiedenis van de dorpen en het grondgebied van Vught. Zo stammen de namen Helvoirt, Cromvoirt en Vught af van Middelnederlandse woorden die verwijzen naar vochtige, drassige gebieden. De Cromvoirtse ringdijk is bijvoorbeeld ontstaan vanuit de strijd tegen het water.
De ontstane dorpen en omgeving zijn van oudsher aantrekkelijk om ‘buitenplaatsen’ als landgoederen te vestigen. Dit geldt ook voor zorginstellingen. De sporen van oorlogen en conflicten zijn nog steeds zichtbaar.
Vught ligt in een landelijke omgeving in de nabijheid van drie Natura 2000-gebieden. De gemeente heeft een divers landschap, hoogwaardig groen, cultuurhistorische waarden en erfgoed met een groot bomenbestand. Vught ligt op de overgang van de hoge zandgronden naar de lage rivierdalen en heeft dus zowel droge als natte landschappen.
De beken stromen van het hooggelegen zuidwesten naar de lagere delen in het noordoosten van de gemeente. Met name de open gebieden in de Gement in het noordelijke deel en het Helvoirts Broek in het beekdal van de Broekleij en Brokkenbroek in het westen liggen laag. Dit laatste lage gebied is een combinatie van nat (plassen), kaden en bos.
In het oosten stroomt door de lagere gedeelten de Essche Stroom, een belangrijke zijloop van De Dommel. Verder stromen in de gemeente de Raamse Loop, de Zandleij en de Broekleij, de laatste beken monden uit in het Drongelens kanaal. Naast de drie kernen, liggen ook de Vughtse Heide, het akkercomplex van De Margriet en de landgoederen hoger.
Het landelijk gebied wordt gekenmerkt door laanstructuren, zoals de Antwerpse baan, de N65 en de Nieuwkuijkseweg. Historische lintbebouwing is te vinden in de St.-Lambertusstraat in Cromvoirt, De Dijk in Helvoirt, langs de splitsing Nieuwkuijkseweg-Distelberg te Helvoirt en in de kern van Helvoirt. Er zijn historische locaties die van regionaal belang zijn zoals de Linie 1629. Vught is onderdeel van de Zuiderwaterlinie en maakt onderdeel uit van de stelling ’s-Hertogenbosch-Heusden.
De gemeente is verbonden met haar omgeving via de beken De Dommel, Essche Stroom, Zandleij en Broekleij, natuurgebieden en de landgoederenzone. Veel van de groenstructuren maken onderdeel uit van het Natuurnetwerk Brabant (NNB). Na de overstromingen van 1995 zijn er afspraken gemaakt om ’s-Hertogenbosch en omgeving beter te beschermen tegen hoog water. In het kader van het project Hoogwateraanpak ’s Hertogenbosch (Howabo) is een gedeelte van de Gement, ten noorden van Vught, ingericht als waterberging. Vanwege de lage ligging heeft Vught meerdere waterbergingsplekken en vervult daarmee een regionale rol voor de opvang van water. Hoogteverschillen spelen een belangrijke rol in Vught hetgeen zichtbaar is op de volgende kaart.
